Tot 1999 werden Texaanse terdoodveroordeelden gehuisvest in de Ellis One Unit. Gevangenen die zich goed gedroegen, mochten werken in de kledingfabriek waar uniformen voor de bewakers gemaakt worden. Er kon gezamenlijk gerecreëerd worden. Er was TV. Als iemand op het punt stond geëxecuteerd te worden, mocht hij afscheid nemen van de andere gevangenen. De veroordeelden hadden een leven.
In 1998 ontsnapte Martin Gurule. Hij werd enkele dagen later dood gevonden. Hij zou zijn verdronken.
Het Texas Department of Criminal Justice (TDCJ) besloot toen om Death Row te verhuizen. De keus viel op Polunsky Unit (destijds Terrell Unit), een 'supermax' gevangenis bij Livingston, Texas. Het gebouw werd in 1993 in gebruik genomen. De terdoodveroordeelden werden er in etappes naartoe verhuisd in 1999/2000.
Met de verhuizing kwam het langzaam maar zeker inperken van 'privileges'. Diverse incidenten zorgden voor stroomversnellingen op dit vlak (zie http://en.wikipedia.org/wiki/Allan_B._Polunsky_Unit#History).
De meest ingrijpende wijziging was het permanent plaatsen van alle terdoodveroordeelden in iets wat de Texaanse autoriteiten eufemistisch 'administrative segregation' ('ad seg') noemen, ofwel eenzame opsluiting.
Alle terdoodveroordeelden bevinden zich minimaal 23 uur per dag alleen in hun cel van twee bij drie meter. Ze komen er enkel uit om te douchen (meestal om de dag) en om te 'recreëren' (individueel, in een kooi waar verder niets te doen valt behalve heen en weer lopen of je optrekken aan de stang die er voor dat doel hangt). Er is een basketbal-doel, maar meestal geen bal. Er is zowel binnen als buiten een 'recreatieruimte'. In de buitenruimte kun je alleen de lucht zien, zo hoog zijn de muren eromheen.
Er is nauwelijks daglicht. In de cellen zit alleen een zeer smal, horizontaal raampje. Als je je matras oprolt op je bed en erop gaat staan, kun je net naar buiten kijken. Je ziet in de meeste gevallen enkel de parkeerplaats voor de gevangenis.
Het voedsel is rampzalig. Het is niet alleen te weinig, maar ook niet erg voedzaam. Het bestaat vooral uit zetmeelrijke producten. Bijna niets is vers. Groenten zijn vaak halfverrot. Niet zelden zit er ongedierte in het eten. Enige tijd geleden is uit bezuinigingsoverwegingen besloten om in het weekend niet drie, maar twee maaltijden per dag te serveren. Omdat het uitdelen van voedsel in een gevangenis waar 2.900 gevangenen gehuisvest kunnen worden een vorm van lopendebandwerk is, is het niet ongewoon om je ontbijt bijvoorbeeld midden in de nacht te krijgen. Als je diep slaapt en niet wakker wordt, heb je pech en krijg je geen eten. Als je geen contacten in de buitenwereld hebt die je af en toe wat geld kunnen toestoppen, ben je aangewezen op het gevangenisvoedsel.
Het gebouw is beton en staal. De cellen hebben massieve stalen deuren met stalen rasters erin als 'raampje'. De herrie in het gebouw houdt nooit op. Open- en dichtschuivende hekken en deuren, schreeuwende mede-gevangenen, radio's...
Je hebt geen enkele privacy. Als je naar het toilet gaat, kunnen anderen dat horen en kunnen bewakers dat zien. Als je wilt masturberen, kun je proberen een laken op te hangen om je bed aan het zicht te onttrekken, maar formeel is dat niet toegestaan. Porno is niet toegestaan. Erotisch getinte lectuur is niet toegestaan.
Er is geen airconditioning. In de zomer kan het in Texas rond de 40 graden zijn. Als je geen financiële steun hebt, kun je geen ventilator kopen. Jaarlijks sterven er Texaanse gevangenen aan de gevolgen van oververhitting.
Aanraking door een ander mens is iets waar Texaanse terdoodveroordeelden van verstoken zijn. De enige aanraking die ze kennen, is het omdoen en afdoen van hand- en voetboeien en in het ergste geval, het met geweld en traangas uit je cel gesleurd worden door een 'cell extraction team' als je weigert om vrijwillig je cel te verlaten. Het weigeren je cel te verlaten wordt regelmatig als vreedzame vorm van protest toegepast door gevangenen. Een minder vreedzame vorm van protest is het spuiten van urine en/of ontlasting naar bewakers met behulp van een lege plastic fles.
De medische zorg is slecht. Jamie kampt al jaren met ernstige jicht in zijn knie. Toen ik hem een aantal jaren geleden bezocht, was zijn knie zo groot als een galiameloen. Ik had nog nooit zoiets gezien, was helemaal van de kaart. Jamie heeft al jaren zeer ernstige rugproblemen. Hij kan niet of nauwelijks zelfstandig lopen. Maar vorig jaar is besloten dat rolstoelen niet meer mochten worden gebruikt omdat ze een 'security issue' vormden. Jamie kan zich redelijk redden met een looprek, maar hij vertelde me over een medegevangene die er twee uur over doet om de bezoekersruimte te bereiken als hij visite krijgt. Die moet kruipen. In zijn cel mag Jamie geen looprek hebben (dat zou ook nauwelijks passen) en beweegt hij zich vaak voort op handen en knieën. Dat doet de jicht in zijn knie geen goed. Beide knieën zijn rauw en paars. Toen Gloria (een Texaanse vriendin, oprichter van de Texas Death Penalty Abolition Movement) Jamie recent 'namens mij' bezocht, schrok ze ervan. Ik heb diverse keren briefschrijfacties georganiseerd, maar de situatie is nooit veel beter geworden. Op enig moment moest Jamie met spoed naar het ziekenhuis vervoerd worden vanwege complicaties met zijn knie. Wat er precies aan de hand was, weet ik tot op de dag van vandaag niet, maar het klonk als bloedvergiftiging of iets van dien aard. Jicht is geen ernstige aandoening. Jicht is bovendien iets wat in onze wereld bijna alleen voorkomt bij oudere mensen. Jamie is nu 49 en heeft er al jaren last van.
Ik vind het bewonderenswaardig dat Jamie het zo lang heeft volgehouden, dat het ze twintig jaar heeft gekost om hem klein te krijgen. Hij klaagt vrijwel nooit. Hij blijft altijd grapjes maken, zelfs over de ernstigste dingen die hem overkomen. Maar nu is het genoeg, geeft hij aan. Zijn lichaam en geest kunnen de steeds slechter wordende omstandigheden niet meer aan. Dat 'besluit' lijkt hem ook verlichting te geven.
Wat ik nu probeer, is om zijn laatste tijd zo comfortabel mogelijk te maken. Ik zorg dat hij geld heeft en eten kan kopen en ik zorg dat hij minimaal een paar keer per week post van me krijgt; brieven, boeken, foto's. Zoveel mogelijk afleiding. Met Kerst hadden zowel mijn zusje als ik onze facebookvrienden gevraagd om Jamie een kaartje te sturen en hij heeft er diverse gehad. Dat was voor hem een enorme verrassing. Het was een mooie Kerst voor hem, schreef hij.